Waarom we voorrang geven aan het aanpakken van klimaatverandering
De Herwaarderingscounsel-gemeenschap erkent de uitdagingen die het gevolg zijn van de snelle verandering van ons klimaat. Enkele jaren geleden hebben we een doelstelling aangenomen die ons helpt bij het aanpakken van deze uitdagingen. Op de wereldconferentie van 2017 hebben we dit doel geactualiseerd. In 2017 schreven we ook een ‘Voorlopige beleidsverklaring over de zorg voor het milieu, en in 2018 een ‘Voorlopig programma over klimaatverandering’ (nieuwste versie 29 januari 2019). De situatie blijft snel veranderen en er komt steeds meer informatie beschikbaar. Hieronder volgt onze inschatting van de huidige situatie en het onderzoek dat onze inschatting ondersteunt; het vormt de basis van onze voorlopige beleidsverklaring en ons voorlopige programma. We hopen dat jullie dit een bruikbare hulpbron vinden als je over deze thematiek leiding neemt.
(versie 29 januari 2019)
Pijnpatronen zijn de grootste obstakels bij het oplossen van alle problemen in onze maatschappij. Door wat wij weten als HC-ers kunnen wij daarom een centrale rol spelen bij het oplossen van de problemen waar de mensheid zich voor gesteld ziet. Klimaatverandering is vandaag de dag een van onze grootste problemen.
Klimaatverandering vraagt nu om helder denken en effectief handelen. Tenzij onze maatschappij in staat is om in de komende paar jaar de uitstoot van broeikasgassen drastisch te reduceren en vervolgens te beginnen met grote hoeveelheden broeikasgassen uit de atmosfeer te halen, zal het uitlopen op een gevaarlijke, vernietigende en wereldomvattende klimaatverandering.
Klimaatverandering veroorzaakt nu al in elk werelddeel schade. Er zijn meer problemen die extreem schadelijk zijn voor de mensheid, maar niet één probleem is zo onmiddellijk en op zo'n grote schaal bedreigend voor alle menselijke wezens en alle andere vormen van leven. Daarom geven we voorrang aan het aanpakken van klimaatverandering in onze gemeenschappen en in de wereld. (De enige andere bedreiging is de mogelijkheid van een kernoorlog. Recente ontwikkelingen vergroten mogelijk de verspreiding van kernwapens terwijl er juist al lange tijd sprake was van een afnemende dreiging van een kernoorlog).
Vooral inheemse volken, mensen die in armoede leven en mensen van de meerderheid van de wereldbevolking worden opgezadeld met enkele van de ergste effecten van milieuvernietiging. Klimaatverandering heeft invloed op alle onderdrukte groepen en is verweven geraakt met hun onderdrukking. Het beëindigen van elke vorm van onderdrukking vormt een belangrijk onderdeel van ons werk om een eind te maken aan de vernietiging van het milieu. En het aanpakken van klimaatverandering is onlosmakelijk verbonden met de strijd tegen iedere vorm van onderdrukking. Alleen samen kunnen we klimaatverandering stoppen en terugdraaien.
Klimaatverandering is nu gaande, en er is onweerlegbaar bewijs dat menselijk handelen er de oorzaak van is
De aarde warmt op doordat een steeds grotere ophoping van uitgestoten broeikasgassen een warme deken heeft gevormd om de aarde. Het meest schadelijke gas is koolstofdioxide (CO2), maar andere uitgestoten stoffen (methaangas, lachgas, fijnstof) zijn ook gevaarlijk en dragen samen voor ongeveer 50% aan de CO2-opwarming bij (1). Omdat het tientallen jaren duurt voordat het opwarmingseffect van CO2 merkbaar is, ervaren we nog niet eens het begin van de invloed van de meeste koolstof die we al hebben uitgestoten. Door menselijke activiteit pompen we jaarlijks 40 miljard ton CO2 in de atmosfeer, samen met enorme hoeveelheden methaan (dat de atmosfeer veel sneller opwarmt dan CO2) en andere broeikasgassen (2). In dit tempo bereiken we broeikasgasniveaus die een nooit eerder vertoonde opwarming en de daarmee samenhangende impact zullen veroorzaken (3).
Wetenschappelijke metingen laten zien dat de stijging aan broeikasgassen in de atmosfeer voornamelijk het gevolg is van het verbranden van fossiele brandstoffen. Door boringen te doen in het ijs op Antarctica hebben wetenschappers het CO2-gehalte in de atmosfeer in de loop van de tijd kunnen meten. De resultaten laten zien dat het gemiddelde CO2-gehalte in de atmosfeer de laatste 800.000 jaar geschommeld heeft tussen de 180 en 260 ppm (parts per million = delen per miljoen) CO2, met een piek van 300 ppm in sommige periodes tussen ijstijden in. In 1750, aan het begin van de Industriële Revolutie (toen men fossiele brandstoffen in grote hoeveelheden ging gebruiken), was het CO2 gehalte in de atmosfeer 278 ppm. In 2018 was dit gestegen tot 412 ppm (4). Het merendeel van de door mensen veroorzaakte CO2-uitstoot (80%) komt door het verbranden van fossiele brandstoffen (kolen, olie, gas). Sinds 1988 is meer dan de helft van de wereldwijde industriële broeikasgassen terug te voeren tot slechts 25 producenten van fossiele brandstoffen (bedrijven en overheden) (5). Andere belangrijke bronnen van CO2 en methaan zijn de industriële landbouw (inclusief de veehouderij), het ‘fracken’ van aardgas (door het weglekken tijdens de productie) en ontbossing (20%) (6) (7).
De aarde is meer dan 1,2C opgewarmd sinds het begin van de Industriële Revolutie (8). De helft van deze temperatuurstijging heeft zich voorgedaan in de laatste 35 jaar; de snelste temperatuurstijging sinds het begin van de metingen. 20 van de 22 gemeten warmste jaren hebben zich sinds 1998 voorgedaan. De jaren 2015, 2016, 2017 en 2018 vormen de top vier (9). De snelheid van de opwarming is nu twee keer zo snel als in jaren vijftig en zestig.
Wereldwijde emissies van CO2 die energie-gerelateerd zijn, stijgen weer na een periode van drie jaar afvlakking, met 1,6% in 2017 en een verwachte groei in 2018 (10). De laatste keer dat het CO2 niveau in de atmosfeer 400 ppm bedroeg, was enkele miljoenen jaren geleden. Het klimaat was toen 2-3°C boven de pre-industriële temperaturen en de zeespiegel was ongeveer 15-25 meter hoger dan het huidige niveau (11). Het huidige CO2 niveau bedraagt 412 ppm.
Het schadelijke effect van klimaatverandering is al zichtbaar in alle delen van de wereld, maar het meest in de tropen en op de Noordpool. Klimaatverandering veroorzaakt a) hittegolven, droogte, woestijnvorming en verlies aan oogst (temperatuurstijging betekent minder regen, en regenval op de verkeerde momenten in het jaar), b) hevige weersomstandigheden die leiden tot beschadiging en overstroming van woongebieden (een warmere atmosfeer houdt meer water vast en leidt tot hevigere stormen), c) een (door het smelten van ijslaag) stijgende zeespiegel die grotere stormvloeden, erosie van kustgebieden en verzilting (vernietiging door zout) van landbouwgrond en kustwouden veroorzaakt, d) toenemende verzuring van de oceanen (die mariene ecosystemen aantast), e) bosbranden die in aantal en heftigheid toenemen naarmate de temperatuur stijgt, leefgebieden die droger worden en het brandseizoen dat langer duurt, f) het ontdooien van de Arctische permafrost (waardoor de daarin opgeslagen CO2 en methaan vrijkomen) (12), g) een toename van ziektes en plagen (omdat hogere temperaturen leiden tot een enorme toename van ziekteverspreiders, zoals muggen en ongedierte, en tot uitbreiding van hun leefgebied), h) smelten van het ijs op Groenland en de Zuidpool (dat sneller gaat dan verwacht en dat door het vrijkomende zoetwater oceaanstromingen verstoort en tegelijk de zeespiegel doet stijgen), i) smelten van gletsjerijs met watertekorten als gevolg, en j) uitsterven van soorten (tot 30% van de soorten lopen een risico bij 1°C opwarming (13), waar we nu al overheen zijn. Met de wereldwijde stijging van de temperatuur nemen deze problemen toe in aantal en intensiteit (14).
Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) rapport van oktober 2018 ‘Global Warming at 1,5°C’ (https://report.ipcc.ch/sr15/pdf/sr15_spm_final.pdf). Dit belangrijke rapport (IPCC Report 2018) waarschuwt dat wereldwijde opwarming waarschijnlijk oploopt tot 1,5°C tussen 2030 en 2052 als de uitstoot blijft toenemen in het huidige tempo. Het rapport stelt dat de opwarming beperkt kan worden tot 1,5°C (met slechts af en toe een uitschieter boven de 1,5°C, terwijl dan tegelijkertijd wordt gewerkt aan het terugdringen van de opwarming). Maar dit vraagt om een snelle en vergaande systeemtransitie van energie, landgebruik, stedenbouw, infrastructuur (inclusief vervoer en bebouwing) en industrie. ‘Deze systeemtransities zijn ongekend in termen van schaal, maar niet noodzakelijkerwijs in termen van snelheid, en impliceren grote uitstootreducties in elke sector, een groot scala aan verzachtende opties en een significante opschaling van investeringen in dergelijke opties’. Als we de opwarming kunnen beperken tot 1,5°C (liever dan 2°C) tot 2100, kunnen we minder extreme vormen van levensbedreigende hitte, droogte en neerslag verwachten, mindere stijging van de zeespiegel, en minder verlies van soorten (15). Details volgen hieronder.
Deze veranderingen in het klimaat kunnen teruggedraaid worden. Dat kan door een snelle transitie naar een situatie zonder gebruik van fossiele brandstoffen, door onze consumptie te verminderen, en door onze eetgewoonten en landbouwpraktijken te veranderen. Deze doelen zijn allemaal bereikbaar.
Klimaatverandering heeft onevenredig veel invloed op frontlinielanden en -gemeenschappen
Mensen die in armoede leven, worden het meest getroffen door de effecten van klimaatverandering. Dit zijn voornamelijk mensen die deel uitmaken van de meerderheid van de wereldbevolking en inheemse volken in landen die al heel lang het doelwit zijn van genocide, imperialisme en kolonialisme, ‘frontlinielanden’ genaamd (16). Honderden miljoenen mensen hebben op dit moment te lijden onder de effecten van klimaatverandering, zoals gebrek aan voedsel en water, extreme stormen en migratie (17). De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat er elk jaar 150.000 mensen sterven door klimaatverandering (18). De Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN schat dat sinds 2008 22,5 miljoen mensen hebben moeten verhuizen vanwege klimaat-gerelateerde gebeurtenissen of door extreem weer (19). Tegen 2060 kunnen 1,4 miljard mensen vluchteling zijn vanwege klimaatverandering (20). Volgens een studie van de Wereldbank kunnen tegen 2050 ongeveer 143 miljoen mensen in drie van de meest kwetsbare gebieden op aarde (Afrika, Latijns Amerika, Zuid-Azië) gedwongen worden te verhuizen in hun eigen land vanwege klimaatverandering, en vooral vanwege wateroverlast, misoogsten en stijging van de zeespiegel (21).
Naar verwachting zal de frequentie van klimaat-gerelateerde rampen verdrievoudigen tussen 2009 en 2030. Rampen van vergelijkbare omvang leiden in armere landen tot 12 à 45 keer meer doden dan in rijke landen (22). Tegen 2080 wordt er een afname van landbouwproductiviteit voorspeld tussen 15 en 30 % voor Afrika, Zuid-Azië en Midden-Amerika (23).
Ondervoeding wordt gezien als de belangrijkste gezondheidsimpact van klimaatverandering in de 21e eeuw. Voor iedere 1°C stijging van de wereldtemperatuur wordt wereldwijd een afname van 6% van de tarwevelden en 10% van de rijstvelden verwacht. Dit heeft aanzienlijke gevolgen in de vorm van ondervoeding en groeiachterstand in gebieden waar voedselonzekerheid en armoede heerst. En nog 7,5 miljoen kinderen hebben naar verwachting een groeiachterstand tegen 2030, van wie 4 miljoen ernstig, en er wordt een toename verwacht tot 10 miljoen kinderen in 2050 (24).
Arme mensen worden onevenredig hard geraakt, niet alleen omdat ze meer bloot staan aan en kwetsbaarder zijn voor klimaat-gerelateerde rampen. Ze hebben ook minder hulpbronnen, ze krijgen minder hulp van familie, van de gemeenschap, van het financiële systeem. Ook ontbreekt het hen aan sociale veiligheidsnetwerken die rampen helpen te voorkomen, en die mensen helpen om te leren ermee om te gaan. Klimaatverandering zal deze rampen en spanningen verergeren en meer dan 100 miljoen mensen tot extreme armoede brengen tegen 2030 (25).
Het is mogelijk om de invloed van klimaatverandering op deze kwetsbare bevolkingsgroepen en landen te verminderen, maar dat vereist nog snellere actie.
De effecten van klimaatverandering nemen toe
Elk van de volgende genoemde effecten zal in de loop van de tijd toenemen. Het Arctische zee-ijs is door de hogere temperatuur met meer dan 40% afgenomen sinds 1978. Het Arctische gebied warmt twee keer zo snel op als het wereldgemiddelde (26), met een laagterecord van de maximale ijsgroei in 2017 (27). De ijskap in Groenland is vijf keer sneller gaan smelten tussen midden jaren negentig en 2011. In 2014 toonden wetenschappers aan dat in Groenland de snelheid van het ijsverlies verdubbelde sinds 2009 (28). En tegen 2018 is de snelheid van het smelten van het ijs op de Zuidpool drie keer sneller gegaan gedurende de vijf jaar daarvoor (29). De gemiddelde zeespiegel wereldwijd stijgt nu ongeveer 3,3 cm per 10 jaar (30), en er wordt voor 2100 een stijging verwacht tussen 0,61m en 1,83m (31). De grens voor onomkeerbaar en duizenden jaren durend verlies van de ijskappen op Groenland en het westen van de Zuidpool kan bereikt worden bij een opwarming van de aarde van 1,5 tot 2°C. Het aantal ernstige kustoverstromingen zal de komende tien jaar naar verwachting verdubbelen (32).
Onze oceanen absorberen meer dan 90% van de temperatuurstijging van de planeet. Maar dit bufferende effect wordt zwakker en kan binnenkort wellicht verdwijnen, waardoor de atmosfeer sterker opwarmt (33). De stijgende temperatuur van oceanen die een nieuw record bereikte in 2018 (34) en de stijgende zeespiegel brengen het leven in gevaar van kustbewoners en mariene ecosystemen, zoals koraalriffen en plankton. Oceanen absorberen ook 33% van de CO2-uitstoot, wat leidt tot verzuring en verdere bedreiging van ecosystemen (35).
Hittegolven hadden in 2018 een impact overal ter wereld met dood, droogte en bosbranden tot gevolg. Opwarming van de aarde neemt de plaats in van natuurlijke variatie als belangrijkste aanjager van extreme hittegolven.
Klimaatverandering veroorzaakt migratie. Als zoals voorspeld de temperatuur tegen 2050 met 2ºC gestegen is, dan verwachten wetenschappers dat meer dan 140 miljoen mensen jaarlijks op de vlucht zullen zijn. En migratie gaat gepaard met lijden en mensenhandel (36).
Klimaatverandering veroorzaakt oorlog. Volgens het IPCC zal: ‘de menselijke veiligheid in toenemende mate worden bedreigd door klimaatverandering’. Klimaatverandering is een belangrijke factor die de menselijke veiligheid bedreigt omdat 1) het levensonderhoud er door ondermijnd wordt; 2) klimaatverandering afbreuk doet aan cultuur en identiteit; 3) klimaatverandering een toenemende migratie veroorzaakt die mensen liever zouden hebben vermeden; en 4) de vaardigheden van landen om aan de voorwaarden te voldoen die nodig zijn voor menselijke veiligheid er door op de proef gesteld worden. Onderzoekers schatten dat bij 2°C klimaatverandering het leven in gevaar zal brengen van 2,7 miljard mensen in 46 landen door het aanwakkeren van gewelddadige conflicten (37).
Omslagpunten (38) kunnen schadelijke effecten vermenigvuldigen. Moeilijk te meten factoren, die ‘omslagpunten’ worden genoemd, kunnen ‘wereldtemperaturen tot boven bepaalde drempels stuwen die abrupte, onvoorspelbare en potentieel onomkeerbare veranderingen teweegbrengen met enorm verstorende en grootschalige gevolgen’ (39). Zo komt er, als het Arctische zee-ijs smelt, meer oceaanwater vrij, waarvan de donkere diepten meer zonnewarmte absorbeert, wat weer bijdraagt aan opwarming. Hierdoor warmt het Arctisch gebied twee keer sneller op dan de rest van de wereld (40).
Het is niet te laat om deze effecten terug te draaien. Door een lagere koolstofuitstoot zal de opwarming van de aarde na verloop van tijd ophouden en langzaam omkeren. De ijskappen en de gletsjers zullen weer aangroeien, de temperatuur in de atmosfeer en de oceanen zal dalen, de zeespiegel zal dalen en weerpatronen zullen zich weer stabiliseren.
Wat we kunnen en moeten doen is stoppen met het uitstoten van fossiele brandstoffen om het stijgen van de temperatuur te beperken
Volgens het Akkoord van Parijs zou temperatuurstijging ruim onder de 2ºC gehouden moeten worden (liever nog onder de 1,5ºC) om de meest drastische, levensbedreigende wereldwijde klimaatverandering te vermijden. Hierover bestaat nagenoeg unanieme overeenstemming tussen de wetenschappelijke (41) en de internationale (42) gemeenschap in 2015. Om dit doel te bereiken moet de wereldwijde emissie voor het laatst in 2020 pieken en moeten we beginnen met het onttrekken van CO2 aan de atmosfeer (43). Als de afspraken in het Akkoord van Parijs worden gehaald, zouden de emissies in 2030 nog steeds stijgen (44). Het IPCC verklaart dat we zeer waarschijnlijk op weg zijn naar een toename van 3,7 tot 4,8ºC, tenzij we keiharde maatregelen nemen om de uitstoot te verminderen, met andere woorden: de huidige afspraken in het Akkoord van Parijs zijn onvoldoende (45)). Volgens recenter onderzoek is er 50% kans op een 2,4-2,6°C opwarming in de nabije toekomst (2050) en 4,1-5°C opwarming tegen 2100 (43).
Het IPCC rapport uit 2018 stelt dat om de opwarming op 1,5°C te houden het terugdringen van de emissies tot 45% ten opzichte van het niveau van 2010 tegen 2030 nodig is, en het bereiken van netto nul (het punt waarop de hoeveelheid koolstof die aan de atmosfeer vrijkomt gelijk is aan de hoeveelheid die verwijderd wordt) tegen ongeveer 2050. Om de opwarming onder 2°C te houden moet de uitstoot afnemen tot ongeveer 30% tegen 2030, en het nulpunt bereikt worden tegen ongeveer 2075. Kortom, inspanningen moeten ruwweg verdrievoudigd worden voor het 2°C scenario en vervijfvoudigd voor 1,5°C (46).
Dit vereist een afbouw van fossiele brandstoffen tegen het midden van deze eeuw en niet meer dan 353 gigaton CO2-uitstoot tussen nu en dan (47). Kolenmijnen en olie- en gasbronnen die op dit moment in productie zijn bevatten al 942 gigaton aan CO2. Emissies van andere stoffen moeten ook drastisch beperkt worden (48). Als we in 2015 begonnen waren, zou dat jaarlijks een reductie van 6% koolstofvervuiling vereist hebben. Wachten we tot 2020, dan is een jaarlijkse reductie van 15% nodig (49).
Dit moet allemaal gebeuren op basis van principes van gelijkheid en rechtvaardige transitie. Zij die het meest hebben geprofiteerd van het gebruik van fossiele brandstoffen (het Noordelijk halfrond en de bezittende klasse wereldwijd) kunnen het best de kosten dragen van de transitie en moeten dat ook doen. Frontlinielanden zullen internationale steun nodig hebben om koolstofarme energie te ontwikkelen en om te betalen voor aanpassingen, verlies en schade door klimaatverandering, en een rechtvaardige transitie.
Zesennegentig procent (96%) van de elektriciteit moet tegen 2050 koolstofarm zijn. Hiervoor zijn gemiddeld investeringen in de energie-sector nodig van $ 3,5 biljoen per jaar tot 2050 (50). Duurzame energie droeg in 2016 voor 40% bij aan de totale wereldwijde energie-opwekking (51).
Schaliegas werd ooit gezien als een ‘overbruggings-brandstof’ voor duurzame energie, omdat daarbij minder CO2-uitstoot vrijkomt. Maar als de methaanuitstoot wordt meegerekend (er vindt significante lekkage plaats tijdens de productie), is de broeikasgassenvoetafdruk van schaliegas beduidend groter dan die van conventioneel aardgas, kolen en olie. Daarnaast zijn er andere aanmerkelijke en schadelijke effecten op de lokale omgeving (52). Omdat methaan een krachtiger broeikasgas is dan CO2, maar slechts een tiental jaren in de atmosfeer blijft, heeft het terugdringen van methaanuitstoot bijna meteen invloed op het terugbrengen van de opwarming.
Bijna 60% van alle CO2-uitstoot komt uit de 6 grootste economieën van de wereld (de Verenigde Staten, China, Rusland, India, de Europese Unie en Japan) en moet onmiddellijk omlaag. 16% van de uitstoot komt alleen al uit de VS, terwijl de bevolking van de VS 5% van de wereldbevolking uitmaakt (53). Al deze landen, behalve Rusland, hebben het Akkoord van Parijs getekend en zich verbonden aan het verminderen van broeikasgasemissies; er is al aardig wat vooruitgang geboekt. Maar meer vermindering is nodig om de vastgestelde doelen te behalen. De regering van Trump is bezig om de VS terug te trekken uit het Akkoord van Parijs. Tien staten, negen stammen en 280 steden en lokale overheden in de VS ondersteunen het Akkoord juist (54).
Hernieuwbare energie kan veel van ons verbruik van fossiele brandstoffen vervangen. De kosten van hernieuwbare energie zijn nu vergelijkbaar met die van fossiele brandstoffen, en een omvangrijke ontwikkeling van hernieuwbare energie zou ondersteund moeten worden. Wereldwijd komt sinds de jaren negentig 80% van de energie uit fossiele brandstoffen en dit percentage neemt niet af (55). Terwijl elk jaar het gebruik van nieuwe en hernieuwbare energiebronnen (zonne-energie, wind en waterkracht) stijgt (56), neemt dit niet snel genoeg toe om in de pas te lopen met de groeiende wereldwijde vraag naar energie (57).
Kernenergie is geen optie. Kernenergie is duur en onveilig, er bestaat geen veilige manier om afval op te slaan, en uraniumwinning is gevaarlijk en vervuilend. Maar kernenergie levert 14% van de energie wereldwijd (75% in Frankrijk, 20% in de Verenigde Staten) en veel reactoren zullen in de nabije toekomst verouderd zijn. Als reactoren worden vervangen door centrales op basis van fossiele brandstoffen, zal de uitstoot significant stijgen (58).
Deze doelen zijn haalbaar als we nu handelen. Wereldwijd zijn organisaties hiermee bezig. Uitstel betekent dat we de omvang van toekomstige inspanningen groter maken.
Wat we kunnen en moeten doen is stoppen met andere emissies om de temperatuurstijging te beperken
Landbouw en landgebruik (met name ontbossing) zijn verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van de door mensen veroorzaakte uitstoot. De belangrijkste oorzaak voor ontbossing is de stijgende vraag naar vlees en biobrandstof, wat een enorme CO2 uitstoot veroorzaakt. Het terugdringen van de consumptie van dierlijk eiwit (59) op het Noordelijk halfrond en het sterk beperken van biobrandstoffen kan de druk op bossen in belangrijke mate verminderen.
Er zijn ook veel manieren om landbouwgrond en grasland productiever te maken door ecologische landbouwtechnieken (60), wat ook minder druk op bossen oplevert. ‘Koolstoflandbouw’-methoden (60) voorkomen broeikasgassen en leggen grote hoeveelheden ervan vast. Ze zijn ook productiever in diversiteit en veerkrachtiger waardoor boeren minder risico lopen (61).
Ecosystemen slaan enorme hoeveelheden koolstof op. Het is belangrijk om deze natuurlijke ‘koolstofputten’ (zoals oceanen, bossen en moerassen) te beschermen en te herstellen, rekening houdend met de volledige betrokkenheid en het leiderschap van de mensen die op die locaties wonen. Als inheemse volken en stammen soevereine rechten hebben op hun bossen, neemt de uitstoot door ontbossing en achteruitgang enorm af.
Een wereldwijde commissie doet een oproep aan iedereen om een ‘volledige verschuiving’ in ons dieet te realiseren naar plantaardig voedsel om zo in belangrijke mate bij te dragen aan het terugdringen van broeikasgassen (62).
Voedselverspilling draagt voor 8% bij aan de wereldwijde uitstoot, afkomstig van de 30% voedsel dat wereldwijd wordt verspild in de voedselketen (63). Het terugbrengen van voedselverspilling zorgt voor minder ontbossing ten bate van extra landbouwgrond.
Wat we kunnen en moeten doen is het opvangen en opslaan van uitstoot om temperatuurstijging te beperken
Koolstof- en methaan‘putten’, te weten natuurlijke ecosystemen op het land en in de oceaan die broeikasgassen absorberen en vasthouden, zijn van doorslaggevend belang. Het gaat specifiek over planten, bossen, grond en de oceaan zelf. Vandaag de dag wordt meer dan de helft van de door mensen veroorzaakte koolstofuitstoot door deze natuurlijke ecosystemen opgevangen en uit de atmosfeer gehouden. Boslandschappen die niet verstoord zijn, absorberen meer dan 25% van de CO2 in de atmosfeer (64).
We moeten deze ecosystemen beschermen en nieuwe creëren door ontbossing tegen te gaan, miljoenen bomen te planten en milieuherstellende landbouwmethodes te introduceren die koolstof vasthouden in de grond in plaats van deze los te laten (65). De meeste modellen voor een temperatuurstijging onder de 2°C voorspellen dat we de 2°C voorbij zullen schieten en dan snel de uitstoot moeten verminderen door deze uit de atmosfeer te halen. Natuurlijke putten zijn hiervoor niet toereikend; we hebben een nieuwe put nodig met de opslagcapaciteit voor broeikasgassen zoals die van de oceaan (66).
Wat we kunnen en moeten doen is het beëindigen van oorlog en militaire conflicten
Oorlog leidt niet alleen tot het verlies van enorme aantallen levens, maar ontketent ook milieuvernietiging. Oorlog vernietigt land, vervuilt de bodem, het water en de lucht, versnelt woestijnvorming en zorgt voor grootschalige migratie. Daarbij verbruiken militairen enorme hoeveelheden fossiele brandstof. Zo gebruikt het leger van de Verenigde Staten bijvoorbeeld 100 miljoen vaten olie per jaar (67). Beduidend meer fossiele brandstoffen worden in oorlog en conflicten verbruikt dan in vredestijd. Olieopslagplaatsen zijn vaak het doelwit, waarbij grote hoeveelheden CO2 vrijkomen als deze in brand gaan. Veel oorlogen zijn en worden gevoerd over de macht over fossiele brandstofbronnen (68).
Wat we kunnen en moeten doen is een wereldwijde beweging opbouwen
Enorme veranderingen zijn nodig om klimaatverandering te stoppen. Om dit met succes te doen hebben we een beweging nodig van honderden miljoenen mensen die deze veranderingen eisen. We moeten iedereen erbij betrekken. Deze beweging moet dit samen doen met andere bewegingen die staan voor het beëindigen van racisme, genocide, armoede, seksisme en oorlog. Ook arbeidersbewegingen, studentenbewegingen, organisaties van ouders en religieuze en lekenorganisaties moeten erbij betrokken worden. Het gaat om elke groep die werkt aan bevrijding van mensen, voor rechtvaardigheid en voor het beëindigen van milieuvernietiging.
Klimaatverandering werpt een licht op de wereldwijde schade die veroorzaakt wordt door een door winst gedreven samenleving en laat zien dat het in ieders belang is om te werken aan een samenleving die al het leven op aarde beschermt en die tegen uitbuiting van mensen en aarde is.
Wereldwijd wordt dit doel ondersteund.
Wat we kunnen en moeten doen is een eind maken aan winst als basis van onze economie
Onze economische systemen streven naar groei en winst en hebben daarbij weinig oog voor mensen, voor andere vormen van leven en voor de aarde. Deze systemen zorgen ervoor dat mensen moeten blijven vechten om te overleven. Ze leunen op onderdrukking om mensen onderling verdeeld te houden waardoor deze zich niet verenigen om samen te werken aan verandering. Klimaatverandering laat duidelijk het vernietigende karakter van deze systemen zien op een manier die nieuw en zonder precedent is. Als mensen eenmaal inzien hoe vernietigend deze systemen zijn, dan begrijpen ze de behoefte aan een economisch systeem dat alle mensen ondersteunt, zonder hen uit te buiten en zonder de planeet te beschadigen. Zo’n systeem is in het belang van alle mensen, ook van degenen die nu verantwoordelijk zijn voor verkeerd en destructief beleid (en het is ook in het belang van hún kinderen).
Ondanks de enorme groei in de hernieuwbare-energiesector blijft sinds de jaren negentig het wereldwijde energieverbruik gebaseerd op ongeveer 80% aan fossiele brandstoffen, vanwege toenemende economische groei.
Geplande private investeringen in hernieuwbare energie ‘voldoen nog niet aan de eisen van een transitie naar een koolstofarm energiesysteem zoals voorzien in het Akkoord van Parijs’ doordat er niet genoeg winst gemaakt kan worden met koolstofarme oplossingen (69).
De uitstoot van broeikasgassen kan aanzienlijk omlaag door energiebesparing en het verbeteren van het doelmatig gebruik van energie.
Steeds meer mensen zetten vraagtekens bij ons economisch systeem en de daarbij behorende uitbuiting van mensen en de aarde. We kunnen nieuwe economische systemen ontwikkelen.
Wat we moeten doen is internationale en lokale inspanningen ondersteunen
De Verenigde Naties spelen een leidende rol in het wereldwijd aanpakken van klimaatverandering. Het Akkoord van Parijs, dat in werking getreden is in november 2016, is de eerste wereldwijde klimaatovereenkomst. Alle landen die het ondertekend hebben, staan voor het terugdringen van de uitstoot en het rapporteren van hun voortgang. Maar dit akkoord is niet bindend en ook als de toegezegde reducties volledig worden uitgevoerd, leidt dit nog steeds tot een stijging van 2,7 – 3,5ºC, wat catastrofaal zou zijn. Er zijn meer reducties nodig (70). Er is ook veel kritiek: de overeenkomst zou conservatief zijn en misleidend en veel schadelijke gevolgen bagatelliseren (71). Maar toch is het Akkoord een wereldwijde erkenning van de huidige werkelijkheid en het vernietigende karakter van klimaatverandering, en daarmee een belangrijke stap in de richting van een oplossing voor dit probleem, zolang we de temperatuurstijging kunnen terugbrengen tot 1,5°C of lager.
Rijke landen zijn het beste in staat om frontlinielanden te helpen om zich aan te passen aan klimaatverandering en toegang tot hernieuwbare energie te krijgen. Veel rijkdom van de welvarende landen komt voort uit hun uitbuiting van de hulpbronnen van frontlinielanden. Het ‘Green Climate Fund’ werd in 2011 door de Verenigde Naties opgericht om 100 miljard dollar per jaar op te halen bij rijke landen tegen 2020, maar tot nu toe is er pas 10,3 miljard toegezegd (72). Er moet aanzienlijk meer geld worden ingebracht en aan ontwikkelingslanden gegeven worden. Toch blijft het gebrek aan voldoende steun voor financiële en aanpassingsmaatregelen voor frontlinielanden een belangrijk struikelblok bij de onderhandelingen. Dit was een belangrijk thema op de COP24 in Polen. Een belangrijke bevinding in het IPCC-rapport van oktober 2018 is dat zonder een dramatische toename in het voorzien van klimaatfinanciering de mogelijkheid van een beperkte opwarming tot 2 °C (laat staan 1,5°C) onherroepelijk zal wegslippen.
Gedurende de komende 15 jaar heeft de wereld ongeveer $ 90 biljoen nodig aan nieuwe infrastructuur voor een ordelijke transitie naar een veerkrachtige wereldeconomie met laag koolstofgebruik, vooral in ontwikkelingslanden en landen met een middeninkomen (73). Met toereikende steun kunnen mensen op sommige plekken maatregelen nemen om een veerkrachtige en duurzame samenleving op te bouwen en op hun land te blijven.
Private investeringen in het publieke domein komen niet van de grond. Omdat er geen winst te halen is gaat het ‘slimme geld’ naar elders. De meeste investeringen in hernieuwbare energie is afkomstig uit publieke middelen, niet uit private (74).
Als we het verknoeien
‘Als de gemiddelde temperatuur wereldwijd met meer dan 2º C stijgt, komen de risico’s voor ecosystemen en voor de leefbaarheid boven een acceptabel niveau uit. Waarschijnlijk kunnen mensen dan niet meer wonen in gebieden die eerder bewoonbaar waren. Ze zullen te lijden hebben onder extreme weersomstandigheden met de daarbij horende rampzalige consequenties waar we al een stevig voorproefje van meemaken. Met de huidige opwarming van 1ºC stormen we al op een onomkeerbare klimaatcrisis af' (75).
De situatie is ernstig en grote gevolgen zijn niet meer te vermijden, maar het is niet te laat om het roer om te gooien om de ergste effecten van de klimaatverandering te vermijden. Hoe eerder we doen wat nodig is, des te minder schade zich voor zal doen, en des te eerder wij en onze planeet kunnen herstellen.
Wat we in HC kunnen doen
De meesten van ons steken de kop in het zand, we zijn bang en voelen ons niet betrokken bij klimaatverandering. Om te beginnen kunnen we kijken naar en ontladen over de vroege pijn die onder onze patronen ligt (ons grote verdriet, onze angsten, onze nederlagen). Dit is belangrijk als we klimaatverandering willen aanpakken als deel van ons leven. We kunnen ontladen over deze vroege pijn en tegelijkertijd ons er niet door laten tegenhouden in het hier en nu.
We kunnen leren van wat er in het verleden gewerkt heeft om de maatschappij te veranderen, en we kunnen nieuwe oplossingen bedenken. We kunnen bij elkaar komen om te ontladen en helder na te denken over een nieuwe koers voor onze maatschappij, waarbij we gebruik maken van de doelstelling over de zorg voor het milieu uit 2017 als richtlijn. We kunnen omstandigheden scheppen om deze verandering te realiseren. We kunnen ons op een compleet nieuwe manier organiseren en actie ondernemen op manieren die we nog niet hebben gedaan.
We kunnen en willen een helder beleid ontwikkelen en een programma, dat vanzelfsprekend in ieders belang is. We kunnen genoeg mensen organiseren zodat we daadkrachtig ‘nee’ kunnen zeggen tegen de huidige gang van zaken. We gaan dingen uitproberen en van elke poging leren terwijl we ons programma verder uitwerken. Een voorlopig beleid over zorg voor het milieu staat nu op de HC website: https://www.rc.org/draftpolicycoe.
Noten:
[1] NASA: Global Climate Change, "Vital Signs of the Future,"
http://climate.nasa.gov/evidence/; Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), “Climate Change 2014: Mitigation of Climate. Change,” http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_summary-for-policymakers.pdf
[2] Global Carbon Project, http://www.globalcarbonproject.org/
[3] “Ice melt, sea level rise and superstorms: evidence from paleoclimate data, climate modeling, and modern observations that 2 ◦C global warming is highly dangerous,” https://www.atmos-chem-phys-discuss.net/15/20059/2015/acpd-15-20059-2015.pdf; https://www.carbonbrief.org/analysis-how-much-carbon-budget-is-left-to-limit-global-warming-to-1-5c
[4] The Independent, “Carbon dioxide levels in Earth's atmosphere reach 'highest level in 800,000 years,” May 5, 2018, https://www.independent.co.uk/environment/carbon-dioxide-concentration-atmosphere-highest-level-800000-years-mauna-loa-observatory-hawaii-a8337921.html
[5] The Carbon Majors Database, 2017, https://b8f65cb373b1b7b15feb-c70d8ead6ced550b4d987d7c03fcdd1d.ssl.cf3.rackcdn.com/cms/reports/documents/000/002/327/original/Carbon-Majors-Report-2017.pdf?1499691240
[6] Boden, T., G. Marland, and B. Andres, 2012: Global CO2 Emissions from Fossil-Fuel Burning, Cement Manufacture, and Gas Flaring: 1751-2009. Carbon Dioxide Information Analysis Center, Oak Ridge National Laboratory, http://cdiac.ornl.gov/ftp/ndp030/global.1751_2009.ems
[7] “Methane leaks from U.S. gas fields dwarf government estimates,” https://www.nature.com/articles/d41586-01805517-y, June 2018
[8] "Global temperatures have already risen 1.2 degrees C above pre-industrial levels," http://www.worldbank.org/en/topic/climatechange/overview
[9] World Meteorological Organization, "State of the Climate Report 2018,"
https://newatlas.com/wmo-2018-state-climate-report/57458/
[10] World Energy Outlook, 2018,
https://webstore.iea.org/download/summary/190?fileName=English-WEO-2018-ES.pdf
[11] Romm, J. Climate Change: What everyone needs to know
[12] “Global Warming Permafrost Study,” https://insideclimatenews.org/news/27022017/global-warming-permafrost-study-melt-canada-siberia
[13] IPCC, “Climate Change 2014, Mitigation of Climate Change,” 178
[14] NASA: Global Climate Change, "Vital Signs of the Future," http://climate.nasa.gov/evidence/
[15] IPCC Report 2018, http://www.ipcc.ch/report/sr15/
[16] “Map of countries most likely to survive climate change,” http://winewaterwatch.org/2018/02/new-map-reveals-which-countries-are-most-likely-to-survive-climate-change/
[17] Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), “Climate Change 2014, Impacts, Adaptation, and Vulnerability,” 12 http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/ar5_wgII_spm_en.pdf
[18] Oxfam, “Suffering the Science: People, Poverty, and Climate Change,” https://www.oxfam.org/en/research/suffering-science
[19] “If You Really Want to Curb Migration, Get Serious About Climate Change,” https://www.nytimes.com/2018/06/29/opinion/sunday/immigration-climate-change-trump.html
[20] "Rising seas could result in 2 billion refugees by 2100,” Cornell University, http://mediarelations.cornell.edu/2017/06/23/rising-seas-could-result-in-2-billion-refugees-by-2100/
[21] “Expect Tens of Millions of Internal Climate Migrants,” World Bank says, https://www.carbonbrief.org/expect-tens-of-millions-of-internal-climate-migrants-by-2050-says-world-bank
[22] Oxfam, “Suffering the Science: People, Poverty, and Climate” Change, https://www.oxfam.org/en/research/suffering-science
[23] Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), “Climate Change 2014,”
http://ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf
[24] “Climate Change,” World Bank, http://www.worldbank.org/en/topic/climatechange/overview
[25] “Shock Waves: Managing the Impacts of Climate Change on Poverty,” World Bank Group. 2016.
https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/22787/9781464806735.pdf, p.2
[26] NOAA, “Arctic Report Card, Update for 2017,” https://www.arctic.noaa.gov/Report-Card/Report-Card-2017/ArtMID/7798/ArticleID/685/Executive-Summary
[27] “We’re witnessing the fastest decline in Arctic sea ice in at least 1,500 years,” https://www.vox.com/energy-and-environment/2017/12/12/16767152/arctic-sea-ice-extent-chart
[28] Romm, J. Climate Change: What everyone needs to know
[29] “Antarctic ice melting faster than ever, studies show,” The Guardian, June 13, 2018, https://www.theguardian.com/environment/2018/jun/13/antarctic-ice-melting-faster-than-ever-studies-show
[30] NASA: Global Climate Change, "Vital Signs of the Future," http://climate.nasa.gov/evidence/
[31] "Climate Change in the Pacific Islands," U.S. Fish and Wildlife Service,
https://www.fws.gov/Pacific/Climatechange/changepi.html#SeaLevelRise
[32] “Sea Level Rise will Double Coastal Flood Risk Worldwide,” The Guardian, May 18, 2017,
https://www.theguardian.com/environment/2017/may/18/sea-level-rise-double-coastal-flood-risk-worldwide
[33] “How Long Can Oceans Continue To Absorb Earth’s Excess Heat?,” http://e360.yale.edu/features/how_long_can_oceans_continue_to_absorb_earths_excess_heat
[34] "State of the Climate: How the World Warmed in 2018, Carbon Brief," https://www.carbonbrief.org/state-of-the-climate-how-world-warmed-2018?utm_campaign=Carbon%20Brief%20Daily%20Briefing&utm_medium=email&utm_source=Revue%20newsletter
[35] NASA Infographic, http://www.jpl.nasa.gov/infographics/infographic.view.php?id=11298,
[36] World Bank report, "Groundswell: Preparing for Internal Climate Migration," https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/29461
[37] Oxfam International, Suffering the Science, i-ii
[38] Omslagpunten zijn punten waarop positieve terugkoppeling extra opwarming kan veroorzaken
[39] American Association for the Advancement of Science, “What We Know,” http://whatweknow.aaas.org/get-the-facts/; Klein, This Changes Everything, 1
[40] Romm, J., Climate Change: What everyone needs to know; NOAA’s annual Arctic report card, December 12, 2017.
[41] “The world's biggest gamble,” Johan Rokström and others,
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2016EF000392/full
[42] United Nations Framework Convention on Climate Change, Paris Accord, 2015
[43] “2020 The Climate Turning Point,” http://www.mission2020.global/2020%20The%20Climate%20Turning%20Point.pdf
[44] “Setting the Path Toward 1.5°C,” civilsocietyreview.org/organisations2016
[45] IPCC, “Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change,” 8,
http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_summary-for-policymakers.pdf
[46] UN Environment, Emissions Gap Report 2018, Executive Summary, https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/26879/EGR2018_ESEN.pdf?sequence=10
[47] Bill McKibben, "Recalculating the Climate Math," in The Republic
[48] “World's biggest gamble,” Johan Rokström and others, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2016EF000392/full
[49] Hansen, et.al., “Target atmospheric CO2, Where should humanity aim?”; Hansen, https://blogs.scientificamerican.com/observations/two-degree-global-warming-limit-is-called-a-prescription-for-disaster/
[50] International Energy Agency report, 2017, reported in Deep energy transformation needed by 2050 to limit rise in global temperature
[51] “British Petroleum report: Global Renewable Energy," http://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy/renewable-energy.html
[52] “Methane emissions and climatic warming risk from hydraulic fracturing and shale gas development: implications for policy”; http://www.eeb.cornell.edu/howarth/publications/f_EECT-61539-perspectives-on-air-emissions-of-methane-and-climatic-warmin_100815_27470.pdf
[53] U.S. EPA, “Global Greenhouse Gas Emissions Data,”
https://www.epa.gov/ghgemissions/global-greenhouse-gas-emissions-data
[54] We Are Still In, https://www.wearestillin.com
[55] International Energy Agency,
https://www.iea.org/newsroom/news/2016/august/iea-data-shows-global-energy-production-and consumption-continue-to-rise.html
[56] “Renewables Status Report,” http://www.ren21.net/
[57] https://www.nytimes.com/2018/11/12/climate/global-energy-forecast.html
[58] Union of Concerned Scientists, "Should we subsidize nuclear power to fight climate change?," https://blogs.scientificamerican.com/observations/should-we-subsidize-nuclear-power-to-fight-climate-change/December 2018; "Nuclear Power and Global Warming," https://www.ucsusa.org/nuclear-power/nuclear-power-and-global-warming#.XD-2hM9Kgq8, September 2018
[59] De productie van dierlijk eiwit levert minder voedsel per hectare dan plantaardig eiwit. Al kan in sommige gebieden, zoals droge graslanden, de productie van dierlijk eiwit de meest rendabele vorm van voedselproductie zijn
[60] Landbouwmethoden die niet ten koste gaan van mensen of ecosystemen, zoals het gelijktijdig telen van verschillende gewassen
[61] Drawdown, The Most Comprehensive Plan Ever Proposed to Reverse Global Warming, ed. Paul Hawken, 2017
[62] https://insideclimatenews.org/news/16012019/global-food-agriculture-revolution-eat-lancet-commission-climate-change-health-nutrition-report-less-meat
[63] “The Climate Impact of the Food in the Back of your Fridge,” Washington Post, July 31,2018, citing U.N. Food and Agriculture Organization
[64] https://www.nytimes.com/2018/06/27/climate/tropical-trees-deforestation.html
[65] Toensmeier, The Carbon Farming Solution
[66] “World's biggest gamble,” Johan Rokström and others,
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2016EF000392/full
[67] The U.S. Military and Oil, Union of Concerned Scientists, https://www.ucsusa.org/clean_vehicles/smart-transportation-solutions/us-military-oil-use.html#.XEYRjM9KjOQ
[68] "7 Places Where Fossil Fuels are Fueling Conflict," Mother Jones, https://www.motherjones.com/politics/2014/07/7-places-where-oil-fueling-conflict/
[69] International Energy Agency, World Energy Investment 2016, iea.org
[70] Climate Action Tracker, http://climateactiontracker.org/assets/publications/briefing_papers/CAT_Temp_Update_COP21.pdf
[71] “What Lies Beneath,” https://www.breakthroughonline.org.au/whatliesbeneath
[72] Green Climate Fund, Contributors,
http://www.greenclimate.fund/partners/contributors/resources-mobilized
[73] World Bank, “Climate . Change,” http://www.worldbank.org/en/topic/climatechange/overview
[74] https://mronline.org/2019/01/03/when-green-doesnt-grow/, IEA, Re-powering Markets, 18 February 2016, iea.org
[75] The Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) (2014)
- - - -